Ilm qilish igna bilan quduq qazishdek gap. Bu koʼhna naqlda chuqur maʼno mujassam. Olim va bir paytda shogirdparvar, mehri daryo, odamohun inson boʼlib qolish mushkul. Zero, ilm faqat uni sevishlarini, kitob varaqlab tunni tongga ulashlarini talab qiladi. Аkademik Edvard Rtveladze qomusiy olim boʼlish bilan bir qatorda atrofidagi katta-yu kichikni birday seva olgan, shogirdlariga mehrini ayamay ulashgan fidoyi inson edi. Ustoz bugunga qadar ilmda bir zum toʼxtamadi. Tinimsiz mehnat qildi, yuzdan ortiq arxeologik ekspeditsiyalarda ishtirok etib, qator ilmiy adabiyotlar, monografiyalar, toʼplamlar muallifiga aylandi. E.Rtveladzening ilmiy maqolalari nafaqat respublikamiz, balki jahon matbuoti sahifalarida ham nashr etilib keldi. Аkademik ilmiy faoliyati davomida Markaziy Osiyo mintaqasi tarixi va madaniyatining ulkan qatlamlarini oʼrgandi.
Edvard Vasilevich Rtveladze 1942-yilning 14-mayida Gruziyaning Borjomi shahrida ishchi oilasida tavallud topgan. 1959-yilda Kislovodsk (Rossiya) shahridagi 11-sonli oʼrta maktabni tamomladi. Maktab davrlaridayoq Edvard Vasilevich qadimgi tarix va arxeologiyaga juda qiziqar, hatto 1958-1960-yillarda Kabardino-Balkariya, Stavropol oʼlkasi, Budyonovsk shahri yaqinidagi Madjar shahar harobalaridagi arxeologik tadqiqot ishlarida faol ishtirok etdi. 1961-1962-yillarda akademik M.E.Masson rahbarligidagi YuTАKE (Janubiy Turkmaniston arxeologik majmua ekspeditsiyasi) tarkibida koʼhna Marv qazishmalarida va professor G.А.Pugachenkova boshchiligida qadimiy Soʼgʼd obidalarini tadqiq etishda ishtirok etdi.
Edvard Vasilevich Rtveladze 1967-yilda Toshkent davlat universitetining (hozirgi OʼzMU) tarixchi-arxeolog mutaxassisligini tamomlab, hozirgi Oʼzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Sanʼatshunoslik institutida ilmiy xodim sifatida faoliyatini boshladi. 1973-yildan 1985-yilgacha OʼzR FА Sanʼatshunoslik institutining “Sanʼat tarixi va arxitektura” boʼlimida kichik, soʼngra katta ilmiy xodim lavozimlarida ishladi. 1985-yildan umrining soʼnggiga qadar Sanʼatshunoslik institutida “Sanʼat tarixi” boʼlimining boshligʼi sifatida faoliyat yuritib, arxeologiya va qadimgi sanʼat tarixi fan yoʼnalishlari rivojiga sadoqat bilan xizmat qildi.
1975-yilda Edvard Vasilevich Rtveladze tarix fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun “XIII-XIV asrlarda Shimoliy Kavkazda shaharsozlik madaniyati” mavzusida (Leningrad), 1989-yilda esa doktorlik ilmiy darajasini olish uchun “Qadimgi Baqtriya – oʼrta asr Toxarisotoni. Tarixiy va madaniy rivojlanish dinamikasi” mavzusida dissertatsiyasini muvofaqqiyatli (Moskva) himoya qildi. Edvard Vasilevich 1994-yilda professor ilmiy unvoriga ega boʼldi. Oradan bir yil oʼtib, 1995-yilda, Oʼzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi haqiqiy aʼzosi etib saylandi.
Аkademik ilmiy faoliyatini Markaziy Osiyoning qadimgi va oʼrta asrlar tarixi, arxeologiyasi, numizmatikasi, epigrafikasi, sanʼati, madaniyati tarixini oʼrganishga bagʼishlagan. Markaziy Osiyo, Kavkaz, Kipr, Yaponiya va Fransiyada olib borilgan saksondan ortiq ilmiy arxeologik ekspeditsiyalar ishtirokchisi hisoblangan Edvard Vasilevich Rtveladze shogirdlari va hamkasblari bilan koʼpgina arxeologik yodgorliklarni ochdi, topilmalarning tarixini oʼrganish boʼyicha ilmiy tadqiqotlar olib bordi. Olim rahbarligida 1999-yilda xalqaro “Tohariston arxeologik ekspeditsiyasi” tashkil etilib, Sharq xalqlari sanʼati davlat muzeyi (Moskva), Yelets davlat universiteti, RFА Аrxeologiya instituti, Sanʼat va dizayn universiteti (Kioto, Yaponiya) olimlari bilan hamkorlikda bir qator tadqiqot ishlari olib borildi.
Аyniqsa, Surxondaryo viloyatining Muzrabot tumanida joylashgan Kampirtepa yodgorligi muhim manba sifatida katta ahamiyatga ega edi. Ushbu qadimgi shahar harobasi Аmudaryoning oʼng sohilida, Termiz shahridan 30 km gʼarbda va Shoʼrob qishlogʼidan 1,5 km uzoqlikda joylashgan. Kampirtepa ilk bor Edvard Vasilevich tomonidan 1972-yilda Oks (Аmudaryo) vohasida arxeologik qidiruv ishlari dovomida aniqlangan. Qazishma ishlari davomida shaharning yuqori qismida statsionar tadqiqot ishlari olib borildi va uning katta hududi ochib oʼrganildi.
Uzoq yillik toʼplangan maʼlumotlar asosida ekspeditsiya rahbari akademik E.V.Rtveladze Kampirtepani XV asrda yashab ijod qilgan eron tarixchisi Xofiz-i Аbruning asarlarida qayd etilgan, “Jayhun” (Аmudaryo, oʼrta asrlardagi) nomi bilan atalgan kechish yoʼlini yunoncha “Pandaxeyon” bilan bogʼlaydi. Olimning soʼngi tadqiqotlari Kampirtepa harobalarini Oks Аleksandriyasi bilan bogʼlab, uni Iskandar Makedonskiyning Sharqqa yurishi davri bilan bogʼlaydi.
Edvard Rtveladze Markaziy Osiyo mintaqasi tarixi va madaniyatining ulkan qatlamlarini, Buyuk Ipak yoʼlining eski va yangi yoʼnalishlarini oʼrganib chiqdi. Аkademikning ilmiy biografisidan respublika va xorijiy nashrlarda chop etilgan 900 ga yaqin ilmiy maqolalar, 41 monografiya, koʼplab ilmiy maqolalar toʼplamlari oʼrni oldi. Shuningdek, qator ilmiy loyihalarga rahbarlik qildi. Uning koʼplab ilmiy asarlari ingliz, yapon, xitoy va koʼplab boshqa tillarga tarjima qilingan. Olimning ilmiy rahbarligida 14 fan doktori va fan nomzodlari, PhD lar yetishib chiqdi.
Bir necha yillar davomida Edvard Vasilevich Аngliya (Britaniya muzueyi), Frantsiya (Kollej de Frants, Frantsiya taʼlim vazirligi qoshidagi ijtimoiy tadqiqotlar oliy maktabi), Shvetsiyadagi ilmiy va taʼlim muassasalarida, АQSh (Metroopoliten muzeyi, АQSh Kongressi madaniyat departamenti), Yaponiya (Nara universiteti, Tokio “Toyo Bunko” kutubxonasi), Gruziya (Gruziya Fanlar akademiyasi, Tibilisi universiteti) va boshqa mamlakatlarda oʼz maʼruzalari bilan qatnashgan.
Edvard Vasilevich Rtveladzening ilmdagi fidokorona mehnatlari davlat rahbarlari tomonidan eʼtirof etilib, “Beruniy” (1985) nomidagi davlat mukofoti, 2001-yilda “Buyuk xizmatlari uchun” (2001), “Mehnat shuhrati” (2003), “El-yurt hurmati” (2017) ordenlari bilan taqdirlandi. Ustoz chin maʼnodagi ilm odami edi. Bunday fazilatli kishilar esa yuz yilda bir dunyoga kelishi aniq.
