Oʼzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi mamlakatning fan, texnika, madaniyat va maʼrifat sohasida fundamental, amaliy va innovatsion ilmiy tadqiqotlarni amalga oshiruvchi yetakchi davlat ilmiy muassasasi hisoblanadi.
Oʼzbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning tashabbuslari bilan 2017-yil 17-fevraldagi “Fanlar akademiyasi faoliyati, ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil etish, boshqarish va moliyalashtirishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi PQ–2789-son qarori bilan Fanlar akademiyasi faoliyati tubdan takomillashtirildi.
Davlatimiz tomonidan ilm-fanni rivojlantirish, olimlarga qulay shart-sharoitlar yaratish, ilmiy ishlanmalar natijalarini amaliyotga joriy qilish borasida misli koʼrinmagan islohotlar olib borildi va aytish joiz boʼlsa, oʼzbek ilm-fanida yangi bosqichga qadam qoʼyildi.
Xususan, soʼnggi toʼrt yil ichida Fanlar akademiyasi faoliyatiga tegishli Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining va Hukumatining bir qancha farmoni hamda qarorlari qabul qilindi. Fanlar akademiyasi tuzilmasi takomillashtirilib, uni rivojlantirish boʼyicha chora-tadbirlar belgilandi, bir nechta ilmiy-tadqiqot muassasalari qaytadan tiklandi va yangi tashkil etildi.
Bugungi kunda Fanlar akademiyasi tizimida 34 ta ilmiy-tadqiqot muassasasi boʼlib, ularda 2021-yil 1-yanvar holatiga koʼra jami 4 966 nafar, ilmiy xodimlar – 2 247 nafar, akademiklar 76 nafar (ulardan 28 nafari Fanlar akademiyasi tizimida), 428 nafar fan doktorlari va 797 nafar fan nomzodi hamda falsafa doktorlari samarali faoliyat koʼrsatmoqda (2020-yilda 127 ta - 99 ta PhD, 28 ta DSs doktorlik dissertatsiyalari himoya qilingan).
Hozirda tizimda 438 nafar doktorant, jumladan, 383 nafar tayanch doktorant (PhD) va 55 nafar doktorant (DSs) mavjud. 2020-yil yakunlari boʼyicha 124 nafari (111 ta PhD, 13 ta DSs) doktoranturani bitirgan, shundan 59 nafari (53 ta PhD, 6 ta DSs) muddatida himoya qilgan.
Oʼzbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2017-yil 1-noyabrdagi “Ilmiy-tadqiqot muassasalarining infratuzilmasini yanada mustahkamlash va innovatsion faoliyatini rivojlantirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi PQ–3365-son qarori asosida Fanlar akademiyasining ilmiy-tadqiqot muassasalari bosqichma-bosqich taʼmirlanmoqda va moddiy-texnik bazasi mustahkamlanmoqda.
Shuni alohida taʼkidlash joizki, 2018 – 2020-yillarda Fanlar akademiyasi tasarrufidagi 17 ta ilmiy-tadqiqot muassasalari binolarida qurilish taʼmirlash ishlari amalga oshirildi. 2021-yilda yana 11 ta ilmiy-tadqiqot muassasalari binolarida qurilish taʼmirlash ishlari rejalashtirilgan. Hozirda Bioorganik kimyo hamda Umumiy va noorganik kimyo institutlarida taʼmirlash ishlari yakunlandi.
Xususan, Davlatimiz Rahbari rahnamoligida Yadro fizikasi instituti Fanlar akademiyasi tizimida qayta tiklangandan soʼng Institutda ilmiy tadqiqotlarni olib borishga keng sharoitlar yaratib berildi. Jumladan, Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkakmasining 2017-yil 18-maydagi “Oʼzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining yangidan tashkil etilgan ilmiy-tadqiqot muassasalari faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi 292-son qarori bilan Institutning tashkiliy tuzilmasi va tadqiqot yoʼnalishlari belgilab berildi. Ushbu qarorlar doirasida Institutda ilmiy tadqiqotlarni yanada rivojlantirish, uning moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, zamonaviy asbob-uskunalar bilan taʼminlash va olingan natijalarni iqtisodiyotimiz sohalariga tadbiq etishga katta eʼtibor qaratildi.
Jumladan, 2018-yilda Davlatimiz Rahbarining farmoyishi asosida tadqiqot yadro reaktori uchun yadro yoqilgʼisi sotib olinib tadqiqot reaktorining 5-6 yil mobaynida uzluksiz faoliyati taʼminlandi.
2019-2020-yillarda 3 ta eng zamonaviy yirik qurilma – Rentgen difraktometri, Аtom-kuchli elektron mikroskop va DLTS spektrometri davlat xaridlari tizimi orqali sotib olindi. Shuningdek, 2020-yilda Vazirlar Mahkamasining bevosita yordamida qisqa muddatda Elektron tezlatgich uchun “Magnetron” qurilmasi sotib olindi. Bu esa ogʼir pandemiya davrida respublikamiz korxonalarida ishlab chiqarilayotgan tibbiyot buyumlarining uzluksiz zararsizlantirilishini (sterilizatsiya) taʼminladi. Oʼtgan 3-4 yil mobaynida Institutning bir qator bino va inshootlarida taʼmirlash ishlari bajarildi.
Bundan tashqari, Davlatimiz Rahbari va Hukumatimizning ilm-fanga berayotgan yordam va gʼamxoʼrligi tufayli Fanlar akademiyasiga ilmiy ishlar samaradorlini oshirish, jahon andozalariga mos ilmiy tadqiqotlar olib borish uchun ilmiy-tadqiqot muassasalari uchun Davlat xaridlari tizimi orqali kerakli laboratoriya jihozlari sotib olingan va bu ishlar tizimli ravishda davom ettirilmoqda.
Davlatimiz rahbarining “Oʼzbekiston Respublikasining “Davlat xaridlari toʼgʼrisida”gi Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi PQ-3953-son qarori asosida oʼrnatilgan tartib boʼyicha va tizimli ravishda amalga oshirilayotgan zamonaviy asbob-uskunalar, butlovchi qismlar va laboratoriya jihozlarini sotib olish choralari ilmiy-tadqiqot ishlari samaradorligini oshirishga qaratilgan.
Taʼdiklash joizki, Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 21-noyabrdagi “Yadro fizikasi instituti ilmiy-tadqiqot faoliyatini qoʼllab-quvvatlash chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi PQ–4526-son qarori Institutda bajarilayotgan tadqiqotlar natijadorligini oshirish va kelgusida Institutning ilmiy-texnikaviy faoliyatini rivojlantirish yoʼnalishlarini belgilab berdi. Аyniqsa, ushbu qarorga asosan Institut faoliyatining toʼgʼridan toʼgʼri davlat byudjetidan moliyalashtirishga oʼtishi ilmiy tadqiqotlarni yanada rivojlantirish uchun yangi imkoniyatlar ochib berdi.
Fanlar akademiyasi tizimidagi tashkilotlar 2020-yildan Davlat byudjeti mablagʼlari hisobidan moliyalashtirish tizimiga oʼtkazildi. Bu esa oʼz navbatida, olimlarimizning faoliyatini yanada samarali tashkil etish uchun qulay shart-sharoitlar yaratmoqda. Jumladan, noyob obyektlar, qurilma va inshootlarni saqlash, asbob-uskuna va materiallar uchun mablagʼlar oʼz vaqtida toʼliq ajratib berilmoqda.
Mamlakatimizda ilm-fan sohasiga berilayotgan eʼtibor samarasi natijasida Fanlar akademiyasi olimlari 2020-yilda quyidagilarga erishdilar:
Biologik namunalardan virus RNKsini ajratib olish toʼplami va qon kasalliklarni aniqlash PZR diagnostikumi yaratildi.
Yadro fizikasi institutida birinchi marta Markaziy Osiyoda yagona boʼlgan neytron difraktsiyasi va neytron tomografiyasi qurilmalari yaratilib ishga tushirildi, saraton kasalligini davolash uchun yangi lyutetsiy 177 radioizotop mahsulotini ishlab chiqarish yoʼlga qoʼyildi.
Birinchi marotaba Oʼrta Osiyo uzum selektsiyasining 203 ta navlarini birlamchi genetik pasportlari tuzildi.
Suv va gidroenergetika inshootlarining seysmik holatini baholash boʼyicha ekspress uslubiyoti ishlab chiqildi.
Oʼzbekistonning sharqiy va markaziy qismining faol yer yoriqlari morfologiyalariga va maydon uzra joylashuviga yangilangan xaritalari tuzildi va hududlarning seysmotektonik modellari ishlab chiqildi.
Xususan, Yadro fizikasi instituti Tadqiqot yadro reaktori asosida olingan tibbiyotda qoʼllaniladigan radioizotop mahsulotlar respublikamiz klinikalarining talabini toʼliq qondirish bilan birga dunyoning 10 ortiq mamlakatlariga eksportini taʼminladi.
Hozirgi kunda dunyo miqyosida ishlab chiqarilayotgan Kobalt-57 radioizotopining 20 %ga yaqini FA Yadro fizikasi instituti qoshidagi Siklotron asosida ishlab chiqariladi va eksport qilinadi hamda shu yillar mobaynida respublikamiz korxona va tashkilotlariga sifatli mahsulot va maxsus xizmatlar yetkazib berildi. Bularning barchasi Institutda oʼtkazilayotgan ilmiy tadqiqotlar va ularni tijoratlashtirish yoʼlida qilinayotgan saʼy-harakatlar hamda davlatimiz tomonidan ilm-fanga va olimlarga qaratilayotgan eʼtibor samarasidir.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, ilmiy faoliyatni taraqqiy toptirishdan koʼzlangan maqsad, eng avvalo, har bir mamlakatda iqtisodiy, siyosiy va strategik barqarorlikni taʼminlashdan iborat. Shunday ekan, Yurtboshimiz tomonidan ilm-fan sohasida olib borilayotgan siyosatni qoʼllab-quvvatlagan holda, barcha imkoniyatlarni ishga solib, mamlakat qudratini yanada yuksaltirishga xizmat qiluvchi ilmiy-tadqiqot natijalarini taqdim etish Fanlar akademiyasining eng muhim vazifasidir.
Fanlar akademiyasi
Аxborot xizmati.
