12-aprel — Butunjahon aviatsiya va kosmonavtika kuni. Bu sana arafasida Oʼzbekiston Repsublikasi Fanlar akademiyasi Аstronomiya institutiga Yaponiya kosmik agentligi (JAXA)dan tashakkurnoma (“Honor award”) keldi. Bu bilan JAXA 2019-yilda Ryugu (162173) asteroidiga “Xayabusa-2” (“Lochin”) sayyoralararo kosmik apparatni uchirib, 2021-yilda undan olingan tuproq namunalarini Yerga yetkazgan muvaffaqiyatli missiyasini amalga oshirishda oʼzbekistonlik astronomlarning hissasini ham yuksak baholaganlarini tasdiqlashdi.
Bu voqealardan ancha oldin, 2010-yilda ham Yaponiya kosmik agentligi olamshumul loyihani amalga oshirishga muvaffaq boʼlgan edi. JAXA “Xayabusa-1” kosmik kemasining Itokava asteroidiga parvozni amalga oshirib, asteroid tuprogʼi namunalarini yerga yetkazgan edi. Oydan minglab marta uzoqroq masofada joylashgan asteroiddan tuproq olib kelinishi jahon kosmonavtikasi rivojiga qoʼshilgan muhim hissa boʼldi. Loyihaning muhim ahamiyati shundaki, asteroidlar moddasi tarkibini oʼrganish bu modda murakkab geologik jarayonlarga chalinmaganligi tufayli bundan bir necha milliard yil oldingi holatini saqlab qolgan va sayyoralar, xususan, Yer paydo boʼlgan protoplanetar bulut materiyasi toʼgʼrisida muhim maʼlumotlar olindi.
Xalqaro astronomiya ittifoqi Yaponiyaning kosmonavtika rivojiga qoʼshgan ulkan hissasini eʼtirof etib, 2012-yilda bir qator asteroidlarga Xayabusa-1 missiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirgan yapon olimlari, muhandislari va konstruktorlari nomini berish uchun kvota ajratadi. Maxsus komissiya tuzilib, nomzodlarni saralash ishlari qizgʼin boshlanib ketdi. Shu payt yaponiyalik astronomlar komissiya aʼzolarini taajubga solib, ajratilgan asteroidlardan biriga Oʼzbekistondagi Maydanak observatoriyasi nomini berishni taklif etishadi. Аjratilgan har bir kvotaga bir nechtadan yaponiyaliklar toʼgʼri kelib turgan bir paytda Oʼzbekistondagi observatoriya nomini berish haqiqatdan ham taajublanarli hol edi. Lekin yaponiyalik astronomlar oʼzlarining takliflarini shunchalik asoslab berishdiki, ularning taklifi qabul qilindi va 22948-sonli asteroidga “Maydanak” nomi berildi. Shu tariqa yaponiyaliklar oʼzbek astronomlarining Xayabusa-1 missiyasini amalga oshirishga qoʼshgan hissasini yuksak eʼtirof etdilar.
Shu oʼrinda taʼkidlash joizki, kosmik kema parvozini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun uning traektoriyasini Yerdagi observatoriyalardan olib borilgan kuzatuvlar asosida muntazam ravishda toʼgʼrilab borish kerak. Bir tasavvur qilib koʼring-a, asteroidga bir necha yil parvoz qilib, kosmik apparat uchrashuv nuqtasiga atigi bir soatga kechikib borsa asteroid bir necha ming kilometr uzoqlashib ketadi. Loyiha amalga oshmay qoladi.
Noyob astroiqlimi va qulay geografik joylashuvga ega Maydanak observatoriyasida astronomlarimiz Itokava va Ryugu asteroidlarini yuqori sifatli kuzatuv natijalari (osmon koordinatalari) bilan taʼminlash orqali JAXA missiyasining muvaffaqiyatiga oʼzlarining kamtorona hissasini qoʼshishdi.
