Qizildara darasida qoyatosh rasmlari tushirilgan yodgorliklar 2019-yilda topilgan. Polsha-Oʼzbekiston ekspeditsiyasi soʼngi ikki yil davomida ushbu hududlarda dala ishlarini olib bordi. Olib borilgan ishlar ogʼir sharoitida, dengiz sathidan 2600 metrdan 3100 metrgacha boʼlgan balandlikdagi amalga oshirildi. Ish jarayonida petrogliflar tasvirlangan 400 dan ortiq panno hujjatlashtirildi. Panellarning katta qismining aniq joylashuvi geodeziya asboblari yordamida olingan. Rasmlarni hujjatlashtirishdan tashqari, ortofotolar petrogliflarning asosiy qismi dron yordamida olingan. Dala ishlarining yakuniy bosqichida bir nechta qidiruv xandaqlarini qazishdan iborat edi, bu esa tarixdan oldingi petroglif mualliflari bilan bogʼliq boʼlgan artefaktlarni olish imkonini berdi. Dala ishlari davomida olingan maʼlumotlar keyingi yillarda kengaytirilgan fazoviy va tipologik tahlil qilish imkonini beradi. Bu, oʼz navbatida, Qizildara darasining baland togʼli hududlarining toʼliq tasvirini tuzish imkonini beradi.
Chotqolning Oʼzbekistondagi (okrugdagi) qismi birmuncha past boʼlib, 3000 m atrofida. Faqat ayrim choʼqqilari undan balandroq. Masalan, Katta Chimyon choʼqqisi 3309 m, Qizilnura 3267 m, Bobotogʼ 3555 m. Qizilnura togʼi bilan Qurama tizmasi orasida Ohangaron platosi joylashgan. Uning oʼrtacha balandligi 1000 m dan 2000 m gacha.Platoning atrofini oʼrab turgan togʼlarga tutashgan qismlarida balandligi 3400 m ga yetadi.
Platoni Ohangaron daryosi juda ham parchalab, chuqur vodiylar hosil qilgan. Plato janubga tomon balandlashib borib, Qurama tizmasiga tutashib ketadi. qurama tizmasi Chotqoldan ajralib, janubi gʼarb tomonga yoʼnalgan. Qurama tizmasi ancha yemirilgan va uni Ohangaron daryosining chap irmoqlari oʼyib yuborgan. Tizmaning oʼrtacha balandligi 1800-2000 m. Eng baland joyi Boboiob choʼqqisining mutlaq balandligi 3769 m. Chirchiq-Ohangaron okrugidagi antiklinal togʼlar oraligʼida tektonik harakatlar natijasida vujudga kelgan Chorbogʼ, Chirchiq, Chotqol, Piskom, Ugom, Ohangaron va boshqa botiqlar boʼlib, ular asosan yosh choʼkindi jinslar bilan toʼlgan. Daryolar ularni kesib oʼtib bir qancha terrasalar hosil qilgan.Tashqi kuchlar, ayniqsa oqar suvlar vodiylarda oʼziga xos relef shakllarini-qayirlar, terrasalar, konussimon yoyilmalar, daralar hosil qilgan.
Ushbu yodgorliklar insoniyat tarixining bronza, ilk temir (sak-skif), oʼrta asrlar davrida ushbu hududda yashagan ovchi va koʼchmanchi dasht chorvador xalqlarning ijtimoiy-iqtisodiy va xoʼjalik hayoti toʼgʼrisida qimmatli maʼlumot beruvchi tosh yilnomalar hisoblanadi. Yodgorlikda asosan hayvonlar (togʼ echkisi) va ovchilar tasviri oʼyib ishlangan boʼlib, qadimda keng tarqalgan tasviriy sanʼat kompozitsiyasi ov jarayonlari tasvirlangan.
Qizildara darasi Tyan-Shan togʼ tizmasining gʼarbiy etaklarida, Аngren shahridan 15 km shimoli-sharqda joylashgan. U Katta Soyning sharqida koʼtarilib, taxminan 9 km yurgandan soʼng gʼarbdagi Ertosh soyga olib boruvchi dovonda tugaydi. Dara 1600 m dan boshlanib, dengiz sathidan 3400 metr balandlikka koʼtarilib, dovonga toʼqnash keladi. Oʼrganilayotgan hudud maʼmuriy jihatdan Toshkent viloyati, Ohangaron tumaniga tegishli.
Varshava universiteti ekspeditsiyasi tomonidan Qizil Darada petrogliflarning birinchi kuzatuvlari 2019-yilda boʼlib oʼtgan. Oʼsha paytda oʼtkazilgan sirt tadqiqoti oʼrta paleolit davri obʼektlarini qidirishga qaratilgan edi.
2020 yilda Polsha Milliy Ilmiy Markazi 2019/35/O/HS3/03051 loyihasini amalga oshirish uchun mablagʼ ajratishga rozi boʼldi.
Varshavada professor Karol Shchimchak boshchiligida Oʼzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Milliy arxeologiya markazi bilan hamkorlikda 2021 yilning birinchi mavsumida qoyatosh sanʼatini qidirishga eʼtibor qaratish imkonini berdi.
2021 yilgi mavsum uchun ishlar iyun oxiri va iyul oyining boshlarida boʼlib oʼtdi. Ekspeditsiya aʼzolari 20-iyun kuni Qizildaraning janubiy chekkasini tashkil etuvchi togʼ tizmasi boʼylab yoʼlga chiqishdi. Guruh tarkibiga Polsha va Oʼzbekistondan jami yetti nafar mutaxassis va aʼzolar: M.А. Mixal Lelox, PhD Malgorzata Kot, G'ayratxon Muxtorov, M.А. Mixal Yakubchak, Аzbiddin Xolmatov, Holyor Oynazarov va Piotr Grzeshek qatnashdi. Bunday katta jamoa alohida faoliyatga yoʼnaltirilgan ikkita asosiy guruhda ishlashga imkon berdi.
DJI Phantom 4 dronidan hududning ortofotolarini olish uchun foydalanilgan. Nishablarning keskin burchagi tufayli fotosuratlar bir-birining ustiga chiqadigan chiziqlar boʼlib olingan, ularning balandligi zamin darajasining oʼzgarishiga moslashish uchun biroz oʼzgargan. Shuning uchun qurilmaning yerdan balandligi sozlamalari ahamiyatli emas edi. Biroq, fotosuratlarning kamida 60% bir-biriga mos kelishi eng muhim jarayon edi. Olingan bu fotosuratlardan katta maydonlarning aniq ortofotomalarini yaratish imkonini berdi. Dengiz sathidan 3000 dan ortiq balandlikda boʼlishiga qaramay, qurilmaning ishlashi katta qiyinchiliklarsiz davom etdi.
2021 yilgi mavsumdagi dala ishlari, togʼlarga borish va qaytish vaqtini hisobga olmaganda, 12 kun davom etdi. Shu vaqt ichida jami 395 ta panel hujjatlashtirilgan. Ulardan 303 tasining joylashuvini belgilash uchun umumiy stansiyadan, qolgan 92 tasi uchun qoʼl GPS idan foydalanilgan. Jami tayanch stansiya asosida ishlatilgan barcha panellar fotogrammetriya yordamida hujjatlashtirilgan. Qolgan panellar fotografik usullar yordamida fotografik shkala va rang shkalasi qoʼllanilishi bilan hujjatlashtirilgan. Ish jarayonida 50 ta panelning 3D modellarini yaratishga qaror qilindi.
Olingan natijalarni qayta ishlash va sharhlash hali ham davom etmoqda. Shunga qaramay, dala inventariga asoslanib, hujjatlashtirilgan petrogliflar soni 2000 dan ortiq deb baholangan. Hujjatlashtirilgan panellarning baʼzilarida faqat bitta tasvir mavjud boʼlsa, baʼzilarida bir necha oʼnlab, hatto bir holatda 200 dan ortiq tasvirlar mavjud.
Yozib olingan tasvirlar orasida eng keng tarqalgani Sibir echkisi (Capra sibirica). Shu bilan birga, qoyatoshlarda boshqa shoxli hayvonlar, jumladan kiyiklarning tasvirlari ham hujjatlashtirilgan. Bundan tashqari, Qizildara darasida tasvirlangan petrogliflar, odam qoʼl izlari, gʼildirakli transport vositalari va boshqa narsalar qayd etilgan. Kiyik, tuya va itlar yoki boʼrilar kabi boshqa hayvonlarning tasvirlari ham mavjud. Panellarda zoomorf tasvirlardan tashqari, geometrik tasvirlar, shuningdek, quyosh belgilari, inson kaftlari, oynalar, aravalar va aravalarning oʼzlari tasvirlangan. Inson siluetlarining tasvirlari faqat bir nechta hollarda mavjud
.
Qizildarada hujjatlashtirilgan petrogliflarning yoshi bronza va temir davri ekanligi oldindan aniqlangan. Biroq, tasvirlar orasida, albatta, zamonaviy gravurlarni ham kuzatish mumkin.
Drondan foydalanish vodiyning 55 gektardan ortiq maydonini qamrab olgan ortofotosuratlarni olish imkonini berdi. Tasvirlarning eng yuqori zichligiga ega boʼlgan togʼ jinslarining klasterlari yuqori aniqlik bilan, pastroq balandlikdan suratga olingan.
2021 yilgi mavsumda dala ishlarining birinchi asosiy qismi amalga oshirildi. Ish asosiy klastrdagi barcha tasvirlarni iloji boricha batafsil va aniq hujjatlashtirishga qaratilgan.
2022 yilgi mavsumda Qizildarada olib borilgan ishlar davomida tadqiqot maydoni ham kengaytirildi. Bu Qizil Daradagi asosiy kontsentratsiya noyob joy ekanligi haqidagi oldingi taxminlardan birini tasdiqladi. Tekshiruv chogʼida daradan janubiy va shimoldagi togʼ tizmalarida yakka panellar, shimoliy tizma orqasida va Qizildaraning quyi oqimida kichik klasterlar joylashgan. Ushbu saʼy-harakatlar hududdagi tasvirlarning tarqalishi bir hil emasligini tasdiqladi, asosiy klaster petrogliflarning intensivligi va zichligi jihatidan sezilarli darajada ajralib turadi.
Qizildara darasi oʼzining noyobligini shu paytgacha bu hududda nomaʼlum boʼlgan koʼplab petrogliflar toʼplami juda boy ekanligini tasdiqlaydi.
2021-2022 yillarda qoʼllanilgan usullar asosida qisqa vaqt ichida katta maydonni oʼrganish va barcha topilgan tasvirlarni hujjatlashtirish imkonini berdi. Barcha petrogliflarni hujjatlashtirish ularni fasllar oraligʼida raqamli grafik usullaridan foydalangan holda qayta ishlash va kelajakda hujjatlarning qaysi qismlarini toʼldirishni talab qilishini toʼgʼri baholash imkonini beradi.
