Xiva shahridagi Ichan-Qalʼa 1990-yil dekabr oyida YUNESKO tasarrufiga - jahon madaniyati va merosi ro'yxatiga kiritildi va shaharga “Xiva - ochiq osmon ostidagi muzey shahar” degan oliy maqom berildi. X-XX asrlar arxitektura yodgorliklarining Oʻrta Osiyoda yagona majmuasi, davlat arxitektura muzey - qoʻriqxonasi Ichan-Qalʼada 54ta tarixiy meʼmoriy obida mavjuddir. Mamlakatimizni jadal rivojlantirishga qaratilgan Harakatlar strategiyasida shaharsozlik va meʼmorchilikni yanada takomillashtirish, meʼmoriy yodgorliklarni saqlash va ulardan oqilona foydalanish borasidagi muammolarni hal etish chora-tadbirlari belgilangan. Muhtaram Yurtboshimiz aytganidek, - “Madaniy meros obyektlari xalqning bebaho boyligi, ularni asrash va avlodlarga bezavol yetkazish barchamizning burchimizdir. Yurtimizdagi tarixiy obidalarni saqlash va taʼmirlash, buyuk ajdodlarimizning qadamjolarini obod etish boʻyicha oldimizda hali qanchadan-qancha vazifalar turibdi”.
Shu xususda, Ichan-Qalʼa muzey qoʻriqxonasi hududida joylashgan - 213 ta yog’och ustun koʻtarib turgan “Juma Masjid” meʼmoriy yodgorligining turli salbiy taʼsirlardan saqlash va umrini uzaytirishga oid amaliy ishlar bajarish juda ham zarur. Chunki, Sobiq ittifoq davrida (1940-50 yy) Juma Masjid obidasida tumanning paxta va donini saqlash uchun omborxona vazifasini oʻtagan, natijada obidadan notoʻgʻri foydalanilgan. Hozirda, noyob yogʻoch ustunlar, tomyopma qismlarining koʻpchiligi biologik taʼsir hisoblangan - termitdan zararlangan. Shuningdek, yer osti suvlarining koʻtarilishi va atmosfera suvlari taʼsirida tomyopma qismi namlangan.
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda “Xiva shahridagi 1000-yillik tarixga ega “Yogʻoch muzey” - Juma Masjidini saqlash va taʼmirlashda innovatsion yondoshuv” mavzusida grant loyihasi Oʻzbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi hamda Germaniya Taʼlim va tadqiqotlar federal vazirligi (BMBF) hamkorlikdagi xalqaro ilmiy loyihalar tanlovida gʻolib deb topildi.
Loyihaning asosiy maqsadi – Markaziy Osiyodagi yagona “Yogʻoch muzey” Juma Masjid meʼmoriy yodgorligining kelgusi avlodlarga asl holida yetkazish maqsadida katta tajribaga ega boʻlgan YUNESKOning Germaniyadagi “Deutsches Fachwerkzentrum Quedlinburg e.V” taʼmirlash markazi bilan hamkorlikda yogʻoch ustunlarni va tomyopma qismini innovatsion texnologik usullar qoʻllagan holda anʼanaviyligini saqlab qolish asosida taʼmirlash ishlarini bajarishdan iborat.
Shu xususda, loyiha doirasida Xorazm maʼmun akademiyasi “Janubiy Orolboʻyi tarixiy meʼmoriy yodgorliklarining qurilish materiallarini sinash va taʼmirlash laboratoriyasi” olimlari bilan hamkorlikda Claudia Christina Hennrich rahbarligidagi 8 kishidan iborat ilmiy guruh (Birgit Maria Schön, Ulrich Otto Thümmler, Noah Jasper Whistler, Dieter Herbert Hegholz, Conny Luthardt, Hannah Thielicke, Lydia Hahmann) Juma Masjid meʼmoriy obidasining yogʻoch ustunlari boʻyicha innovatsion yondoshuv asosida ustunlarni texnik holatini aniqlash, ularni ichki strukturasini oʻrganish boʻyicha tadqiqot ishlarini olib borishmoqda.
Loyiha natijalaridan Oʻzbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi Madaniy meros departamenti boʻlimlarida ham qadimiy masjidlarni saqlash va taʼmirlashda foydalanish imkoniyatini yaratadi. Shuningdek, natijalardan mamlakatimizdagi va qoʻshni davlatlardagi qadimiy yogʻoch ustunli masjidlarni saqlash va taʼmirlash samaradorligini oshirishda eski metodlardan voz kechish, yangi zamonaviy talablarga mos keladigan takomillashtirilgan metodologiyalardan foydalanish imkoniyatini yaratadi.
Eng asosiysi, mamlakatimizning noyob “Yogʻoch muzeyi” xisoblangan Juma Masjid meʼmoriy obidasi jiddiy talofatlardan saqlanadi va uning umrboqiyligi taʼminlanadi.
