Bugun, 29-aprel kuni Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligida Fanlar akademiyasi Axborot xizmati tomonidan Zoologiya instituti direktori Baxtiyor Xolmatov ishtirokida brifing o’tkazildi. Unda respublikamizda termitlarning tarqalishi, zarari va termitlarga qarshi kurash ishlari haqida ma’lumot berildi.
Bugungi kunda dunyo miqyosida iqlim oʼzgarishlarining keskinlashuvi, havo haroratining koʼtarilishi hamda antropogen omillarning avj olishi natijasida termitlar oʼz tabiiy yashash makonlaridan aholi turar joylari, tarixiy madaniy obidalar, strategik ahamiyatga ega obyekt hududlariga koʼchib, ularning yogʼoch konstruktsiya qurilmalariga jiddiy zarar keltirmoqda.
Termitlar masalasi dunyo miqyosidagi yirik muammolardan hisoblanib, ular tufayli bino va inshootlarga juda katta zarar yetmoqda. Hozirgi maʼlumotlarga koʼra, termitlarning har yili keltiradigan zarari dunyo miqyosida 40 milliard АQSh dollarini tashkil qilmoqda.
Bugungi kunda respublikamiz hududida aholi turar joylarini, tarixiy-madaniy obidalar, ijtimoiy soha obyektlari va inshootlardagi yogʼoch-taxta qurilish materiallariga hamda xalqimizning bir necha asrlardan beri avloddan avlodga oʼtib kelayotgan noyob xalq amaliy sanʼati durdonalari hisoblangan yogʼoch oʼymakorligi sanʼat ishlanmalarini termitlar kuchli zararlab, misli koʼrilmagan darajada zarar keltirmoqda va favqulotda holatlar kelib chiqishiga sabab boʼlmoqda.
Dunyoda termitlarning 3000 ga yaqin turi mavjud boʼlib, Oʼzbekistonda termitlarning 2 turi Turkiston termiti Anacanthotermes turkestanicus Jacobs., 1904 hamda katta Kaspiy orti termiti Anacanthotermes ahngerianus Jacobs., 1904 turlari respublikamizning deyarli barcha viloyat hududlarida keng tarqalgan.
Respublikamizda termitlarning zararli faoliyati yuzasidan olib borilgan monitoring ishlaridan soʼngi maʼlumotlarga koʼra respublika boʼyicha:
Аholi turar joylarida – 18 958 ta holat;
Madaniy-tarixiy obidalarda – 46 ta holat;
Strategik ahamiyatga ega boʼlgan obyektlarda-15 ta holat;
Ijtimoiy soha obʼektlarida – 98 ta holat;
Dala va choʼl zonalari, qabristonlar va boshqa ochiq joylarda – 1082 ga maydonlar termitlarning mavjudligi aniqilangan.
Bunda, Qoraqalpogʼiston respublikasi, Xorazm, Qashqadaryo, Surxondaryo, Navoiy, Samarqand viloyatlari termitlar tomonidan kuchli zararlangan hududlar hisoblanadi.
Madaniy-tarixiy obyektlarda termitlarning zarari xususida toʼxtalib oʼtadigan boʼlsak:
Misol uchun, bugungi kunda respublikamiz hududidagi Butunjahon madaniy merosi roʼyxatiga kiritilgan, YuNESKO muhofazasidagi “Ichan-Qalʼa” tarixiy yodgorlik majmuyidagi 33 ta tarixiy obidaning yogʼoch oʼymakorligi ishlanmalariga termitlar jiddiy darajada zarar yetkazmoqda. Jumladan, Juma masjid muzeyi, Paxlavon Mahmud maqbarasi, Muhammad Inoq va boshqalar termitlardan kuchli zararlangan.
Termiz tumanidagi I-III asrlarga tegishli Buddaviylik ziyoratgohlaridan biri Fayoztepa obidasi hududining 100% termitlar bilan zararlangan;
Surxondaryodagi Аl Xakim Аt-Termiziy, Qashqadaryodagi Xazrati Imom masjidi, Navoiydagi Imom Xasan-Xusan ziyoratgohi va Qoraqalpogʼiston Respublikasidagi Mizdaxkan kompleksi tarixiy obidalarida termitlarning zararli faoliyati qayd etilgan.
Hukumatimiz tomonidan termitlarning zararli faoliyatini bartaraf etish va termitlarga qarshi kurash choralarini izchil yoʼlga qoʼyish maqsadida Vazirlar Mahkamasining Qaror va Farmoyishlari qabul qilingan. Jumladan:
Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 2-fevraldagi, “Respublikada termitlarga qarshi kurashish ishlarini jadallashtirish va ularning zararini bartaraf qilish toʼgʼrisida”gi 27-sonli qarori bilan Oʼzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti huzurida “Respublika termitlarga qarshi kurashish markazi” davlat muassasi tashkil etilgan.
“Respublika termitlarga qarshi kurashish Markazi” faoliyati davomida termitlarga qarshi kurashish vositalarini yaratish va usullarini ishlab chiqish borasida koʼplab ilmiy-amaliy tadqiqotlar olib borilgan boʼlib, bugungi kunda ham Markaz tomonidan termitlarga qarshi samarali vositalardan biri boʼlgan zaharli yem-xoʼraklarning yangi sanoat namunalari yaratilib, amaliyotga keng joriy etilmoqda.
Markaz tomonidan bugungi kungacha 180 000 ga yaqin termitlarga qarshi zaxarli yem-xoʼrkalar ishlab chiqarilgan boʼlib, Shunda:
Аholi turar joylariga – 160 000;
Madaniy-tarixiy obidalarda – 10 000;
Ijtimoiy soha obʼektlarida – 7 500;
Strategik ahamiyatga ega boʼlgan obyektlarda- 2300 ga yaqin yem-xoʼraklar oʼrnatildi va ushbu oʼrnatilgan xududlarda termitlarning zarari bartaraf etildi. (2014-2021 yy.)
Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Xorazm viloyati Xiva shahrining “Mevaston”, “Kaptarxona”, “Qumyaska”, “Yangi turmush”, “Kalta minor” va “Ichan Qalʼa” mahallalaridagi aholi turar joylari, madaniy-tarixiy obidalar, strategik ahamiyatga ega boʼlgan obʼektlar, ishlab chiqarish binolari, inshootlar va boshqa turdagi obyektlarga zarar yetkazayotgan termitlar tarqalishini oldini olish hamda ularga qarshi kurashishni yanada kuchaytirish” maqsadida 2022-yil 25-fevral 89-F-sonli Farmoyishi qabul qilindi.
