OʼzR FА Milliy arxeologiya markazi xodimlari Mingtepa arxeologik yodgorligida tadqiqot ishlarini olib bormoqdalar.
Yodgorlik hozirgi Marhamat shahrining sharqiy chegarasiga tutashib ketgan. Mahalliy aholi tepaliklar koʼp boʼlgani uchun uni Mingtepa deb ataydi. Bu shahar xarobasi Fargʼona antik yodgorliklari ichida eng yirigidir. Shahar uch qismdan iborat: ark, ichki va tashqi shahar. Ichki shahar maydoni 41 gektar, yodgorlik tashqi shahar bilan qoʼshib hisoblaganda 270 gektardan ortiq maydonni egallaydi.
Maʼlumki, Xitoy yilnomalari qadimgi Fargʼona podsholigi Davanda 70 dan ortiq katta va kichik shaharlar boʼlgan deb xabar beradilar. Manbalarda ulardan uchtasining nomlanishi aytib oʼtiladi: Ershi, Yuchen va Guyshan. Mingtepa shahar xarobasini dastlab А.N. Bernshtam podsholik poytaxti Ershi boʼlishi kerak, deb fikr bildirgan. Xitoy manbasiga asosan, Ershi birinchidan, vodiy sharqiy tomonida joylashgan; ikkinchidan, Mingtepada xitoylar bostirib kirgan paytdagi (mil. avv. II asr) qalin madaniy qatlamlar va ular qamal qilgan devorga juda oʼxshaydigan mudofaa inshootlari (ichki va tashqi devorlar) mavjud; uchinchidan, antik davrning Mingtepachalik ulugʼvor va katta yodgorlik vodiyda hozircha topilgani yoʼq.
Mingtepa bizning fikrimizcha “katta shahar” (Xitoychada “dao chen”) tipidagi shaharlar qatoriga kiradi. Xitoy manbalari xabaricha, Davanda ikki qator himoyalangan shaharlar boʼlgan. Hozirda olib borilgan arxeologik natijalar Mingtepani ana shunday shaharlar qatoriga kiritishga asos boʼladi. Taʼkid joizki, birorta Xitoy manbasida boshqa birorta davlatni poytaxti degan termin uchramaydi. Xitoyliklar Ginshi termini bilan oʼz davlatlari poytaxtlarinigina tushunganlar. Boshqa davlatlar poytaxtlarini du yaʼni rezidentsiya deb ataydilar.
Shahar rejasi samodan qaraganda parallelogramm koʼrinishga ega, kishini ikki qator mahobatli mudofaa inshootlari va ulardagi burjlar hayratga soladi. Oʼtgan asrning 50-yillarda olingan rejasida ark, ichki va tashqi shahar aniq koʼrinadi, keyinchalik ularning koʼplari buzib yuborilgan. Ichki shaharga kirish uch yoki toʼrt tomondagi darvozalardan boʼlgan, asosiy darvoza esa gʼarbiy mudofaa devorida oʼrta qismida joylashgan.
2020-yilgi ilmiy qidiruv ishlari shimoli-gʼarbiy boʼlakda, yodgorlik markazida alohida katta tepalikda, yaʼni, ark atrofida olib borilmoqda. Qazishmalar Oʼzbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi huzuridagi “Markazlashgan investitsiyalar hisobidan moliyalashtiruvchi obyektlarni qurish, rekonstruktsiya qilish, mukammal va joriy taʼmirlash boʼyicha buyurtmachi xizmati” tomonidan moliyalashtirilgan. Аsosiy maqsad koʼhna shaharning stratigrafiyasi, mudofaa tizimi, hunarmandchiligi, sanʼati toʼgʼrisida yangi maʼlumotlarni qoʼlga kiritishdan iborat. Buning uchun Mingtepaning uchta nuqtasida 80 kv metr maydonda qazishmalar boshlandi va davom etmoqda.
